Idrett og friluftsliv

Turtips

Osterøy turlag

Turlaget arrangerer jamlege turar, og vil gjerne ha med deg. 

Følg Osterøy turlag på facebook.

Dagsturhytta "Brakabu"

Dagsturhytta "Brakabu" ligg fint til på Erstadfjellet. 

Her kjem meir info snart.

Brakakledde bygningar:

Folk gjer som naboane

Det var Eilert Sundt (1846-1875) som innførte omgrepet byggjeskikk hjå oss, i boka Om bygnings-skikken på landet i Norge. På reisene sine såg han korleis folk budde i dei ulike delane av landet. Han kartla ulike sider av levekåra hjå bygdafolk, og la merke til at husa innafor eit område eller ein region likna kvarandre, og skilde seg frå bygg i andre regionar. Samstundes viste han at byggjeskikken eller måten folk laga hus for seg, dyra og avlingane, skifta over tid. Og ikkje minst var byggjeskikken avhengig av levekår og standard. Han la derfor til grunn tre variablar: tid, stad og sosialt miljø. Når bygningar innafor eit visst område synest vera like, kjem det seg av at folk gjer som naboane. Lokalmiljøet har uskrivne lover som seier korleis ting skal vera, og som folk flest følgjer. Likevel er ikkje dette noko statisk. Små endringar kjem inn, gjerne med embetsstanden eller borgarskapet, og vert fanga opp og omskapt til ei ny form eller ein ny uskriven regel.

Folkelivsgranskaren Arne Lie Christensen meiner byggjeskikken gjeld også innomhus – med fast form og innreiing. Ein kjende seg att i stovene på nabogarden. Det fanst dessutan soner i huset – alt etter privat/offentleg, kjønn, verdsleg/heilagt – fordi det trongst orden og faste reglar når folk med ulike aktivitetar skulle vera saman på ein liten plass. Dette kallar han bruksskikken. Det han kallar endringsskikken fangar opp huset si historie, med påbygging, endring og ny bruk. Landskapet er ein del av biletet og bestemmer gjerne plassering av bygningar også i høve til ressursane, den daglegdagse verksemda, ferdsla mellom inn- og utmark, alt etter sesongen.

Utbreiing før og no

På slutten av 1900-talet rekna ein med at bruk av brakakledning strekte seg frå Bjørnafjorden i sør til opp mot Sognefjorden i nord, og i aust til og med Samnanger. Den siste bygningen med slik kledning så langt aust sto i Eikedalen i Samnanger, mot grensa til Kvam. I dag er Osterøy og området litt innpå fastlandet hovudområde, men med enkelte utstikkarar, først og fremst i fjordstroka.

Berre i tiåra frå slutten av 1900-talet til i dag, har utbreiingsområdet vorte mindre. Samstundes med at eldre bygningar går tapt, eller at brakakledningen vert skifta ut, lagar nokon slik kledning på nye hus eller anlegg.

Kring 1990 var det att litt over 100 bygningar med brakakledning i Hordaland utanom Osterøy. På  Osterøy er det identifisert heile 294 bygningar som heilt eller delvis har vore kledd med brakje.  

Me skal ikkje lenger enn 100–150 år attende i tid før området var monaleg større. Kartlegginga som vart gjort av Kulturgeografisk registrering på Vestlandet midt på 1900-talet, sette yttergrensa for brakakledning frå Sunnmøre i nord til og med Sunnhordland. Men enno tidlegare, «i gamle dagar» finn ein spor langs kysten sørover,  nær Grimstad, i Sverige og i Danmark.

Bygningslandskapet - frå tun til utmark

I det gamle jordbrukslandskapet låg bygningane ein trong bruka dagleg eller å ha tilsyn med, samla i tunet: Det var stutt veg mellom stove, bu og skytje, og også løe og flor låg der. Andre driftsbygningar, som smalhus eller smalaflor høyrde også til i nærleiken, men kunne liggja litt lenger vekke om det passa slik. Desse siste var bygningar som gjekk ut av bruk alt kring midten av 1800-talet. Mange stader, slik som på Havrå, er berre stadnamnet att.

Andre meir spesialiserte driftsbygningar – som garveri og smie, låg i nærleiken, men gjerne på god avstand frå tunet. Elva bestemte kvar kvernhusa skulle liggja. Nausta låg ved sjøen. Eit stykke frå tunet låg dei ytre bygningane – vårflor, torvhus og utløe for bruk i sommarhalvåret. Også deira plass i landskapet var fornuftig og praktisk. Utløene låg tenleg til for innhausting av gras frå dei beste utslåttene, eller lauv og kjerv. Somme kunne ha fleire utløer. Vårflorane låg mest alltid i eller like ved bøgarden, i skilje mellom inn- og utmark. Her vart dyra sette inn i kalde periodar vår og haust. På naturlege stader vart sett opp moldhus og torvhus. Desse låg mest utan unntak i utkanten av ressursområdet. Stølshusa låg i høgda ved sommarbeitet. Husa lengst vekke gjekk gjerne ut or bruk først. Mange stader, og gjerne utanfor allfarvegen, fekk små, brakakledde bygningar liggja i fred og søkka saman.

Det moderne

Det er først og fremst løene som har «overlevd» den moderne tida. Det er store løer og mindre, påbygde og opphavlege, med og utan flor. Samstundes som løene har halde på brakakledning lengst, er det i denne gruppa me finn dei største variasjonane når det gjeld bygningsmessige endringar. Nokre er likevel uendra og held seg over tid. Andre løer har vorte moderniserte, påbygde og endra på ulike måtar. Somme har også fått skifta kledning slik at me enno kan sjå tydelege spor etter den tidlegare brakakledningen. Dei representerer alle ulike strategiar for tilpassing til lokal økonomi og sentral landbrukspolitikk.

Dei løene det ikkje er gjort store forandringar på, slik som dei på Havrå, fortel helst at ein ikkje har hatt bruk for å utvida eller modernisera. Drifta vart tidleg trappa ned, eller det kan også vera at ein ikkje såg seg tent med modernisering, men valde å byggja heilt nytt. Slike løer kunne vera av enklaste slag. Alle står på ein mura flor. Somme kunne ha køyrebru, andre ikkje. Elles er biletet som pregar jordbrukslandskapet på Osterøy, og for så vidt andre stader i Hordaland, merkt av rikdom og variasjon når det gjeld måtar å utvida løene på. Dei viser også at ein slett ikkje trong gjera alt i ein gong, men heller byggja litt på etter kvart som behova melde seg og økonomien tillet.

Endringsskikken - også noko å merka seg

Det ligg sunn økonomisk vurdering til grunn for at brukarar har modernisert driftsbygg utan å riva alt som er brukande. Slik har brakakledningen fått stå att, heilt og delvis. Gardbrukarane har, og har hatt, eit fritt syn på kva som passar seg og ikkje, og på korleis ein kan kombinera gamalt og nytt. Viljen til å halda fast ved ein tradisjon når det gjeld å fornya brakakledning kan vera sterk. Å vøla eller byggja på der det var nødvendig, og ikkje gjera meir enn det, kan ha vore med å halda ved like brakje som godt brukande kledning. Kledningstypar og kombinasjonar er det mange av: brakakledning saman med uthamra oljetønner, bølgjeblekk, kledningsbord, eternit. Me kan velja å sjå det som uttrykk for lokal tilknyting og heidring av ein byggjeskikk når nokre vel brakakledning også på nye hus og i ny samanheng.

Bergen og Hordaland turlag

På sida til Bergen og Hordaland Turlag kan du lese om fellesturar, seniorgruppa, borna sitt turlag med meir, som turlaget har i Osterøy kommune. 

Les meir om turar i Osterøy på heimesida her.